Pod koniec niemieckiego panowania na terenie powiatu górowskiego funkcjonowało siedem parafii rzymskokatolickich – w Górze, Wąsoszu, Chróścinie, Czerninie, Osetnie, Żabinie i Sicinach. [1] Po wymianie ludności – wyjazd ludności niemieckiej (większość z nich to protestanci ) i przyjazd katolickiej ludności polskiej – pojawiła się konieczność utworzenia nowej sieci parafii.  W latach czterdziestych utworzono je w Chróścinie, Czerninie, Górze, Osetnie, Sicinach, Wąsoszu i Żabinie, czyli w miejscu wcześniejszych niemieckich parafii. Ważną rolę odegrali księża, którzy tu przybyli wraz z expatriantami z kresów.

Pierwszy polski ksiądz w Chróścinie pojawił się w 1946 r. Był nim ks. Józef Swajka (ur. w 1911 r., wyświęcony w 1939 r. w Lwowie). Wcześniej pracował w Żarach w parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.

Pierwszym proboszczem w Czerninie był ks. Alojzy Schmidt. Urodził się w 1942 r, zmarł w 1980 r. 15 listopada 1942 r. wyświęcony w Lwowie. 10 sierpnia 1945 r. przybył na ziemie zachodnie Polskie, być może do Czerniny. Początkowo mieszkał poza plebanią, którą zajęli żołnierze sowieccy. Pracował tutaj od 1945 do 1957 r. z przerwą – wówczas pełnił funkcję katechety w I Liceum Ogólnokształcącym i szkole zawodowej w Wałbrzychu (1 stycznia – 15 sierpnia 1950 r.). W niedziele i święta pomagał w parafii św. Barbary. Obsługiwał kościół parafialny w Czerninie, filialny w Giżynie (dojeżdżał tam furmanką lub rowerem) i kaplicę w Zaborowicach, czasowo kościół w Chróścinie, nim nie przybył tam ksiądz. W 1945 otworzył kościół w Sułowie Wielkim, dojeżdżał tam, dopóki nie zaczął go obsługiwać ksiądz z Wąsosza. W czasie jego proboszczowania w Czerninie powstało nowe sklepienie w kościele parafialnym, nowy chór, doszło do kapitalnego remontu organów, otynkowano wnętrze świątyni,  założył nowy cmentarz. W Giżynie poprotestancki kościół zaadaptował na świątynię katolicką, a w Zaborowicach budynek na kaplicę (1949). Uratował ołtarz z kościoła ewangelickiego w Czerninie, który obecnie znajduje się w Giżynie. W 1957 r. został skierowany do Jeleniej Góry. [2]

W Czerninie pracowało jeszcze dwu księży z kresów – Leon Drancen (1957 – 1963) i Stanisław Bohatkiewicz (1970-1989). Ks. Leon Drancen urodził 26 kwietnia 1909 r. w Wilnie, święcenia otrzymał 15 sierpnia 1943 r. w Warszawie. Na teren archidiecezji wrocławskiej do Wojcieszowa przybył w 1948 r. [3]

Ks. Stanisław Bohatkiewicz piastował stanowisko proboszcza w Czerninie w latach 1970-1989. Urodził się 19 lutego1906 r. Uczył się kolejno w seminariach – w Nowogródku, Pińsku i Wilnie. W maju 1935 r. otrzymuje święcenia kapłańskie w Wilnie. W 1950 r. władze sowieckie go aresztowały. Skazano go na karę śmierci, która zmieniono na 25 lat zsyłki (Sybir, Kazachstan). W 1956 r. zwolniony wrócił w rodzinne strony. Władze sowieckie dały mu zrozumienia, że albo przyjmie obywatelstwo rosyjskie, albo ponownie Sybir. Opuszcza Wileńszczyznę i przyjeżdża na Dolny Śląsk. Był kapelanem Związku Sybiraków w Górze. Zmarł 27 lutego 2004 r. Pochowany obok kościoła w Czerninie. [4]

Na prośbę expatriantów w Górze 31 maja 1945 r. w święto Bożego Ciała pierwszą mszę św. w języku polskim odprawił ks.  Zygmunt Pilawski – proboszcz parafii św. Michała Archanioła w Gołaszynie – Bojanowie. [5]

23 czerwca 1945 r. ks. Kazimierz Białowąs odprawił pierwszą mszę św. w Górze. Był to pierwszy górowski proboszcz (ur. się w 1908 r. w Obydowie w woj. tarnopolskim, wyświęcony 26 czerwca 1938 r. w Lwowie, tam też uzyskał stopień magistra teologii). Do 1945 r. pracował na terenie archidiecezji lwowskiej (Kaczanówka, Grzymałów i Hleszczów, Iwanówka). Z Trembowli wyjechał 25 maja 1945 r. i 15 czerwca osiedlił się w Górze. Był prefektem w Liceum Pedagogicznym i Gimnazjum Ogólnokształcącym w Górze, ponadto w 1947 r. duszpasterzował w Osetnie z Luboszycami, w Ślubowie i w Czerninie  w 1949 r. Pracował w Górze do 7 czerwca 1947 r. Przeszedł wówczas do parafii  Wińsko. [6] Jego miejsce zajął ks. Antoni Chmielewski.

Wówczas Jemielno należało do parafii Wińsko. Raz w miesiącu ks. K. Białowąs odprawiał tam mszę św., będąc proboszczem w Wińsku. [7]

Ks. Antoni Chmielewski (ur. się w 1906 r., wyświęcony w Wilnie w 1932 r.) przynależał do diecezji pińskiej. W czasie II wojny światowej pracował w Drohiczynie nad Bugiem. Od 1945 do 1947 r. duszpasterzował w Wińsku. Z jego osobą jest związane powstanie kaplicy Matki Boskiej Ostrobramskiej w kościele św. Katarzyny. Zmarł na zawał serca 9 września 1960 r. [8] Pochowany na cmentarzu parafialnym w Górze.

Do połowy lat 50. ks. A. Chmielewski pracował sam, jedynie wspomagany przez prefektów szkolnych, spośród należy wymienić ks. Kazimierza Walkowa i ks. Henryka Konarskiego.

Ks. Kazimierz Walkow ur. się w1910 r. w Nastasowie, święcenia kapłańskie otrzymał w 1937 r. w Lwowie. W czasie II wojny światowej pracował jako katecheta w parafii Sasów. Od 1945 r. uczył religii w górowskim gimnazjum i liceum, prawdopodobnie do 1953 r. . W latach 1947-1950 duszpasterzował w parafiach Osetno i Żabin (z siedzibą w Luboszycach). [9] Zmarł w 1960 r.

Ks. Kazimierza Walkowa władze PPR’u w Górze (lata 40.) uznawały jako wroga ówczesnego ustroju i jako jedynego księdza na terenie powiatu traktowały go w ten sposób. W oficjalnych pismach do swoich zwierzchników domagały się, by kuratorium zabroniło mu prowadzenia nauki religii i języka angielskiego w szkole. [10]

Pod koniec lat 50. wikarym w parafii św. Katarzyny był ks. Konrad Jacków (ur. w 1912 r. wyświęcony w Lwowie w 1944 r.). [11]

Po ks. A. Chmielewskim funkcję proboszcza objął Michał Milewski. Ur. w 1902 r.,  święcenia kapłańskie otrzymał w 1925 r. w Lwowie. W 1946 r. wraz mieszkańcami parafii Krotoszyn w powiecie lwowskim opuścił kresy, dotarł do Namysłowa. [12] W latach 1960-165 pełnił funkcję proboszcza.

Parafię w Osetnie w latach 1947-1950 obsługiwał duszpastersko ks. Kazimierz Walków z Góry [13], po nim tę funkcję objął ks. Henryk Konarski. [14]

W październiku 1945 r. ks. Bronisław Miklasiewicz wraz z parafianami przybył na teren Dolnego Śląska. Osiedlił się przy kościele w Żuchlowie. Po opuszczeniu plebanii w Sicinach przez żołnierzy sowieckich tam się osiedlił. Pracował tam w latach 1946-1952. Duszpasterzował również w Żabinie. Ks. Bronisław Miklasiewicz (ur. się w 1909 r., święcenia kapłańskie otrzymał we Lwowie w 1939 r.) Pracował jako wikariusz w parafii Touste (1939-1941) i Żółtańce (1941-1943), następnie w Sasowie. [15] W Sasowie pracował jako katecheta również ks. Kazimierz Walków, który w 1945 r. przybył do Góry. Parafianie z Sasowa opuszczając rodzinne strony zabrali ze sobą obraz Matki Boskiej słynącej łaskami, namalowany temperą na desce lipowej, liczący ok. 400 lat. Prawdopodobnie ks. Bronisław Miklasiewicz o to zadbał. [16] Obecnie obraz ten znajduje się w kościele w Żuchlowie.

W Sicinach długo duszpasterzował jeszcze jeden ksiądz z kresów (1953-1984) – Jan Matwiejczyk (ur. w 28 lutego 1912 r., wyświęcony 8 grudnia 1941 r. w Wilnie, zmarł 18 stycznia 2001 r.)

W Wąsoszu przez kilka miesięcy duszpasterzował ks. Wiśniewski przybyły z kresów, następnie rozpoczął pracę ks. Józef Szyca (1945-1958).

Ks. Szyca przybył z Kamionki Strumiłowej (okolice Zaleszczyk), był wyświęcony w Tortonie we Włoszech w 1929 r. [17] a od 1938 r. pracował jako kapłan archidiecezji lwowskiej. [18] Urodził się 9 lutego 1903 r. we wsi Przytarnia w powiecie chojnickim na Kaszubach w rodzinie wielodzietnej rodzinie. Jego brat Jan również został księdzem, najmłodsza siostra zakonnicą. Po wojnie ks. Józef Szyca wyjechał na tzw. ziemie odzyskane do Wąsosza. Następnie pracował m.in. w Kamiennej Górze (od 1958 r.) i Żarowie (1967-1970). [19] Gdy ciężko zachorował, przeprowadził się do Ożarowa do brata Jana, również księdza i wieloletniego proboszcza parafii św. Marii Magdaleny. Zmarł w Wieluniu 12 kwietnia 1976 r. Został pochowany na cmentarzu w Ożarowie, obok niego spoczywa jego brat Jan. [20]

O tym jak wówczas pracowali księża, niech posłuży przykład ks. Szycy. Po niedzielnej sumie wyjeżdżał do kościołów filialnych odprawiać msze św., co niedziela do innego. Te kościoły znajdowały się w Czeladzi Wielkiej, Psarach, Sądowlu i Sułowie Wielkim. Ponieważ miesiąc liczy 4 niedziele piąty kościół – w Ługach – oddał do Korzeńska. Ks. Szyca do kościołów filialnych był wożony furmanką  przez gospodarza z danej wsi. U niego jadł obiad Po powrocie do Wąsosza i krótkim odpoczynku odprawiał wieczorną mszę św.

Ks. Szyca uporządkował i powiększył cmentarz parafialny. Był honorowym prezesem koła kulturalno-oświatowego, które początkowo działało przy kościele. Przy Plac Kościelnym funkcjonował dom parafialny, w którym skupiało się życie kulturalno-religijne. Tu odbywaly się spotkania i próby przedstawień oraz wieczorki taneczne. Znajdowała się tu biblioteka parafialna, a jej księgozbiór pochodził z darów mieszkańców Wąsosza i ze zbiorów ks. Szycy. [21]

Po ks. Szycy parafię w Wąsoszu objął Bruno Pokorny (ur. 1908, wyświęcony w 1934 r. w Lwowie).

Parafię w Żabinie najpierw obsługiwał ks. Bronisław Miklasiewicz z Sicin, następnie ks.  Kazimierz Walków (1947-1950, siedziba parafii w Luboszycach) oraz parafię Osetno, będąc prefektem w Górze. [22] Po nim te parafię objął ks. Henryk Konarski.

Rozpoczął pracę od 1949 lub 1950 r. [23] Ks. Henryk Konarski. Jednocześnie pracował w Szkole Podstawowej nr 2 jako katecheta do czasu usunięcia religii ze szkół w 1961 r. Ks. Henryk Konarski (ur. się w Leżajsku w 1903 r., zm. 17 maja 1994 r., pochowany na cmentarzu komunalnym w Górze) święcenia kapłańskie otrzymał 17 czerwca 1928 r. w Krakowie, w 1936 r. zmienił przynależność archidiecezjalną, stając się kapłanem archidiecezji lwowskiej. Pracował na jej terenie do 1945 r. Z dniem 1 sierpnia 1949 r. dostał nominację duszpasterską w Osetnie z siedzibą w Górze; w 1950 r. dodano mu Żabin. [24] Upamiętniono go nazywając ulicę przy której mieszkał w Górze jego imieniem.

W Żabinie pracował jeszcze jeden ksiądz z kresów – Franciszek Rozwód (ur. 1911, święcenia kapłańskie w 1937 r. w Lwowie, zm. w 2016 r.).

Mirosław Żłobiński

Pierwodruk: „Życie Powiatu” 2018 nr 6 s. 11; nr 7 s. 11 (wersja poprawiona)

[1] Niemiecki schematyzm z 1942 r.

[2] Urban W.: Duszpasterski wkład księży repatriantów w archidiecezji wrocławskiej w latach 1945-1970, Wrocław 1970 s. 127-128; Kaczor L.

[3] Urban W., op. cit., s. 186

[4] Krochmal Cz., Wawrzynek 2004 nr 3 s. 2-4

[5] Wlaźlak J.: 50 lat powojennej historii parafii p.w. św. Katarzyny w Górze, Góra 1995 nlb [s. 3]

[6] Urban W., op. cit.,  s. 56

[7] APW: UWW VI 668 s. 40

[8] Urban W., op. cit.,  s. 178-179

[9] Urban W., op. cit.,  s. 158

[10] APW: KW PPR Wrocław 1/VI 48 s. 126 („Sprawozdanie opisowe K.P. za miesiąc czerwiec 1948 r.”; s. 125-128)

[11] Wlaźlak J. , op. cit., s. 32

[12] Urban W., op. cit.,  s. 109

[13] Urban W., op. cit.,  s. 158

[14] Urban W., op. cit.,  s. 85-86

[15] Urban W., op. cit.,  s. 108-109

[16] Kukiz s. 157; Niedziela Wrocławska 2013 nr 12 s. VIII

[17] Schematyzm archidiecezji wrocławskiej 1959, Wrocław [1959] s. 190

[18] Urban W., op. cit.,  s. 148

[19] Ciesielski T.: Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006 s. 199

[20] Informacje uzyskane od Henryka Schutza.

[21] Poprawska E.: Okruchy wspomnień – ksiądz Józef Szyca. Kw. Górow. 2010 nr 31

[22] Urban W., op. cit.,  s. 158

[23] Data 1949 pochodzi z schematyzmu 1952, data 1950 – Urban W., op. cit.,  s. 86

[24] Urban W., op. cit.,  s. 85-86